Pomnik przyrody na działce lub w jej okolicy

Czym jest pomnik przyrody?

W ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U.2023.0.1336 t.j.) wyszczególnione są podstawowe formy ochrony przyrody, które wymieniliśmy w artykule pod tytułem “Działka na obszarze objętym formą ochrony przyrody”. Zgodnie z definicją zawartą w art. 40 tej ustawy, pomniki przyrody to pojedyncze twory przyrody, zarówno żywej, jak i nieożywionej, a także ich skupiska, które mają szczególną wartość przyrodniczą, naukową, kulturową, historyczną lub krajobrazową. Obiekty te odznaczają się indywidualnymi cechami, które wyróżniają je pośród innych tworów. Mogą to być na przykład:

• okazałych rozmiarów drzewa lub krzewy gatunków rodzimych i obcych, wyróżniające się między innymi ze względu na ich wielkość, wiek, pokrój i znaczenie historyczne;

albo

• źródła rzek i strumieni, wywierzyska i wodospady;
• skały, skałki, głazy narzutowe;
• jary, jaskinie;
• wyróżniające się ze względu na ich znaczenie historyczne, naukowe, estetyczne i krajobrazowe.

Szczegółowe kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody podane są w rozporządzeniu Ministra Środowiska w tej sprawie z dnia 12 grudnia 2017 r. (Dz. U. z 2017 r. poz. 2300).

Kiedy obiekt może zostać uznany za pomnik przyrody?

Aby obiekt zyskał status pomnika przyrody musi zostać podjęta uchwała rady gminy właściwej terenowo ze względu na położenie działki, na której taki obiekt się znajduje. Uchwała ta określa nazwę danego obiektu lub obszaru, na jakim znajduje się zespół obiektów, oraz jego dokładne położenie. Precyzuje też, kto sprawuje nadzór nad ochroną danego pomnika przyrody oraz cele jego ochrony, z podaniem, w razie potrzeby, ustaleń dotyczących jego czynnej ochrony i zakazów właściwych dla danego obiektu lub obszaru. Zniesienie tej formy ochrony przyrody także następuje w drodze uchwały rady gminy.

Projekty uchwał sporządza się z uwzględnieniem istniejących obszarów parków kulturowych, a następnie, zarówno w przypadku uchwał o ustanowieniu pomnika przyrody, jak i o jego zniesieniu, uzgadnia się je z właściwym Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska. Przy tym, zniesienie formy ochrony przyrody może nastąpić w trzech przypadkach:

• utraty wartości przyrodniczych i krajobrazowych, które spowodowały ustanowienie tego pomnika;
• konieczność realizacji inwestycji celu publicznego, w sytuacji, gdy nie można znaleźć rozwiązań alternatywnych lub gdy konieczne jest zapewnienie bezpieczeństwa powszechnego;
• zniesienie ustanowionego pomnika w formie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego może nastąpić, gdy ustanowiony zostanie park kulturowy obejmujący jego teren.

Drzewa, które są pomnikami przyrody, jeśli nie znajdują się na terenach zabudowanych, ani nie stanowią zagrożenia dla ludzi lub mienia, podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu.

Jakie działania ochronne oraz zakazy dotyczą pomników przyrody?

Ustawa określa ogólne zasady ochrony i zakazy, które mogą być wprowadzone wobec pomników przyrody żywej i nieożywionej. Zakazuje się między innymi:

• niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru;
• wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;
• uszkadzania i zanieczyszczania gleby;
• dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
• likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
• wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych;
• zmiany sposobu użytkowania ziemi;
• wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
• umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
• zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych;
• umieszczania tablic reklamowych.

Spośród tych zakazów, w uchwale rady gminy, którą opisaliśmy we wcześniejszym akapicie, znajdują się te, które zostały wybrane w odniesieniu do konkretnego pomnika przyrody.

Ze stosowania powyższych zakazów zwolnione mogą być działania wykonywane na potrzeby ochrony przyrody oraz inwestycje celu publicznego - o ile nie ma możliwości zastosowania innych rozwiązań - po uzgodnieniu z organem, który daną formę przyrody ustanowił, a także inwestycje strategiczne. Zwolnione są też wszelkie zadania z zakresu obronności kraju oraz działania dotyczące likwidowania nagłych zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa, bezpieczeństwa publicznego i powszechnego oraz konieczność prowadzenia akcji ratowniczych.

Jak sprawdzić, czy na działce znajduje się pomnik przyrody i dlaczego warto to zrobić?

Jeśli jesteśmy zainteresowani kupnem działki, na której znajdują się drzewa, zawsze powinniśmy podejść do tematu z dużą ostrożnością. Nie wszystkie drzewa można bowiem wycinać bez uzyskania odpowiednich zgód i pozwoleń. Oczywiście szczególnie surowe zasady obowiązują w przypadku pomników przyrody. Trudno oczywiście przeglądać wszystkie uchwały podjęte na obszarze danej miejscowości, aby znaleźć tą jedną, która dotyczy konkretnej działki - albo upewnić się, że taka uchwała nie istnieje. W sytuacji, gdy mamy podejrzenie, że któreś z drzew może być pomnikiem przyrody, warto zajrzeć na nasz portal, Działki360.pl i skorzystać z raportu o działce, w którym znajdą się informacje na temat dotyczących jej form ochrony przyrody – nie tylko pomników przyrody, ale także obszarów Natura 2000, obszarów chronionego krajobrazu, parków krajobrazowych i innych. Warto to zrobić także wtedy, gdy na działce znajdują się “podejrzane” skupiska kamieni, dużych głazów, cieki wodne czy zróżnicowane ukształtowanie terenu.

Wyszukaj działkę na mapie, aby wygenerować dla niej szczegółowy raport zawierający m.in. informacje o lokalizacji pomników przyrody znajdujących się w odległości 200 metrów od wskazanego terenu:

Jakie dokumenty trzeba uzyskać, gdy na działce jest pomnik przyrody?

Uzyskanie powyższych informacji przydaje się, ponieważ proces inwestycyjny w przypadku występowania na danym terenie formy ochrony przyrody nieco się komplikuje. Jeśli tą formą ochrony jest pomnik przyrody, jest on na pewno opisany w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego - jeśli taki plan obowiązuje na obszarze, na jakim znajduje się działka. W planie może pojawić się nakaz zachowania i ochrony pomnika, oraz odwołanie do ustawy o ochronie przyrody i odpowiedniej uchwały rady gminy, którą ten pomnik został ustanowiony, z informacją, że szczegółowe zasady ochrony znajdują się w tej uchwale.

Jeśli dla działki nie uchwalono planu miejscowego, podczas procedowania wniosku o ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu organ zwraca się do odpowiednich komórek i organów sprawujących nadzór nad danym pomnikiem przyrody, o uzgodnienie projektu decyzji – co już na tym etapie powoduje wydłużenie procedury. W swojej opinii organ sprawujący nadzór może nakazać podjęcie pewnych kroków gwarantujących ochronę danego pomnika przyrody. Może to być na przykład nakaz uzyskania uzgodnienia projektu budowlanego przed wystąpieniem z wnioskiem o pozwolenie na budowę albo nakaz wykonania odpowiednich ekspertyz i uzgodnienie tych ekspertyz, a dopiero potem sporządzenie i uzgodnienie projektu budowlanego.

Takie działania nie tylko wydłużają proces budowlany, ale podnoszą też jego koszty. Zwłaszcza, że później, w trakcie realizacji inwestycji trzeba stosować zalecenia, które mogą wyniknąć z przeprowadzonej ekspertyzy. W ekspertyzie dendrologicznej, dla przykładu, powołani specjaliści dokonują pomiarów statyki drzewa, pomiarów wytrzymałości pnia na złamanie, określają zagrożenie rozłamaniem konarów, określają wrażliwość drzewa, jego witalność, ogólny stan zdrowotny i rokowania dalszego rozwoju. Na podstawie przeprowadzonych analiz, podają oni następnie wnioski dotyczące pielęgnacji drzewa oraz konkretne zalecenia dotyczące postępowania w trakcie budowy, na przykład wyznaczenie, wygrodzenie i przestrzeganie stref ochronnych w zasięgu rzutu korony drzewa, gdzie nie będzie dopuszczalny ruch ciężkich maszyn, składowanie mas ziemnych, czy zakłócenie spływu wód powierzchniowych.

Powyższe analizy i zalecenia są jedynie przykładowe i będą się różnić w konkretnym przypadku, z uwagi na specyficzne wymagania indywidualnego obiektu chronionego.